Ël lìber dël profeta Giòna

Introdussion

La Bibia an parla d’un profeta për nòm Giòna, fieul d’Amitai, ch’a vivìa al temp ëd Geroboam II, rè d’Israel dal 787 al 747 a. C. (cfr. 2 Rè 14:25). Tutun, lë stil e ‘l contnù d’ës lìber an sugerisso, scond vàire savant, na data ‘d composission ch’a ven dòp dl’esili an Babilònia. An cola época j’Ebrèo as trovavo an contat ëstrèit con ëd popolassion pagan-e. An soa conta educativa, l’autor, con në stil un pòch irònich, a presenta ai sò compatriòta ‘l drama spiritual ch’a seurt dal contrast an tra le dificoltà e ij dubi d’un profeta ‘dnans a Nosgnor, ch’a veul la salvëssa nen mach dij Giudé, ma ‘d gent ëd minca nassion. L’esperiensa ‘d Giòna a l’é parija ‘d cola ‘d minca n’Ebrèo e ‘d tuti coj ch’a son ciamà da Dé a compì na mission.

Ël lìber ëd Giòna a l’é ùnich an comparassion con j’àutri lìber profétich, përché a comùnica sò mëssagi an contand n’episòdi ch’a l’ha për protagonista ‘l profeta midem. Giòna,che, për òrdin ëd Nosgnor, a l’ha da portesse a Ninive, la capital dl’Assiria, na nassion ch’a l’era nemisa d’Israel. Ambelelà a l’avrà da proclamé ‘l giudissi ‘d Dé contra ‘d cola sità. Giòna, contut, as arfusa ‘d felo e a scapa via. A l’é mach apress na série d’aveniment dramàtich, coma p.es. motobin famos, dël temp che chiel a l’avìa passà ant la pansa d’un gròss pess, ël profeta a ubidiss a l’órdin che Nosgnor a l’avìa daje. J’abitant ëd Ninive a scoto sò mëssage e a arnunsio a sò comportament gram. A l’é antlora che Nosgnor, da soa banda, a arnunsia a castijé la sità coma ch’a l’avìa dit. A Giòna, ch’a peul nen comprende na ròba parìja, Nosgnor a-j fà memòria che Chiel a veul salvé tùti coj ch’as arpentisso e as converto, a fà nen ëd che pòpol a sio. Dé, ch’a dòmina an sù tuta la creassion, dë ‘dnans a la conversion ëd j’uman, a manifesta Soa bontà e a-j përdon-a.

A la stòria ‘d Giòna Gesù midem as arferiss për parlé ‘d Soa mòrt e arsuression e për propòn-e a la gent ëd Sò temp, coma n’esempi, la conversion ëd j’abitant ëd Ninive (cfr. Maté 12:38-42).

1

Giòna as arvira a soa mission

¹La paròla ‘d Nosgnor a l’é stàita adressà a Giòna, fieul d’Amitai¹. Nosgnor a l’ha dije: ²“Àuss-te e và a Ninive, la sità granda, e ambelelì nunsia mè giudissi ‘d condan-a contra ‘d cola gent, përchè mi i peudo pì nen soporté soa gramissia² ‘d lor”.

³Giòna, nopà, a l’é butasse an camin për ëscapé a Tarsis, leugn da Nosgnor. A l’é calà a Giafa, andova ch’a l’ha trovà ‘n bastiment ch’a duevìa andé da cole bande. Parèj a l’ha pagane ‘l pressi dël passage e a l’é ambarcasse con coi marinar për ëscapé da la presensa ‘d Nosgnor³.

⁴Nosgnor, contut, a l’ha dëscadnà an sël mar un vent fòrt⁴ e a l’é vnùita an mar na tempesta gròssa, a la mira che ‘l bastiment a stasìa për dësblesse. ⁵Ij marinar, ësburdì, parèj a l’han anvocà tùit ij sò dio e a l’han campà a mar lòn ch’a l’avìo an sla nav për ëslegerila.

Giòna, antant, calà ant ël pòst pì stërmà dël bastiment, a l’é cogiasse e a l’é butasse a deurme dla quarta. ⁶Anlora a l’é avzinassje ‘l cap dl’echipagi e a l’ha dije: “Còs fas-to andurmì përparèj? Àuss-te, prega tò dio! Peul d’esse che chiel a penserà a nojàutri e i androma nen a meuire!”.

⁷Peui a son disse an tra’d lor: “Vnì, campoma le sòrt⁵ për savèj për colpa ‘d chi a l’é ancapitane sto maleur”. A l’han tirà la sòrt e la sòrt a l’é tombà ansima a Giòna. ⁸A l’han ciamaje: “Anlora ‘l colpèivol a l’é ti! Còs ha-lo portate ambelessì? Da ‘ndova vènes-to? Ëd che gent fas-to part?”. ⁹Chiel a l’ha rëspondù: “I son n’ebreo⁶ e a l’é Nosgnor ch’i adòro⁷, ël Dé dël cel⁸, col ch’a l’ha fàit ël mar e la tèra”.

¹⁰Parèj, cand ch’a l’ha spiegaje che chiel a scapava vìa da la presensa ‘d Nosgnor, tùit a son ëstàit ciapà da na gran tëmma e a l’han ciamaje: “Coma l’has-to podù fé na ròba parèj?”.

¹¹A l’han dije: “Còs ch’i l’oma da fé përchè ch’as calma ‘l mar, ch’a l’é contra ‘d nojàutri?”. An efet, ël mar a l’era sèmper pì furios. ¹²Chiel a l’ha dije: “Pijeme e campeme a mar, e ‘l mar che adess a l’é contra ‘d vojàutri as pasierà, përchè mi i lo sai che sta tempesta gròssa a l’ha ciapà vojàutri për colpa mia”.

¹³Coj òm, a fòrsa ‘d remé a sërcavo ‘d vagné la riva, ma a-j la fasìo nen përchè ‘l mar a chërsìa sèmper ‘d pì contra ‘d lor. ¹⁴Anlora a l’han amplorà Nosgnor e a l’han dije: “Signor! Fane nen meuire për motiv dij pecà dë st’òm-sì e dà pa a nojàutri la colpa ‘d soa mòrt. Signor! Ti ‘t l’has mandà costa tempesta dzora ‘d chiel për toe bon-e rason⁹!”

¹⁵Anlora a l’han ciapà Giòna e a l’han campalo a mar e tut sùbit ‘l mar a l’ha pasià soa burià. ¹⁶Për lòn ch’a l’é capitaje, coj òm a l’ha avù na gran tëmma ‘d Nosgnor Dé, a l’han ësmonù ‘d sacrifissi a chiel e a l’han faje ‘d vot¹⁰.

¹⁷Nosgnor, contut, a l’ha vorsù che un pess gròss a travondèissa Giòna; Giòna a l’é restà ant la pansa ‘d col pèss tre di e tre neuit¹¹.

2

Giòna salvà

¹Parèj Giòna a l’ha pregà Nosgnor Dé da la pansa dël pess. A l’ha dìt¹²:

²“Për l’angossa ch’i l’avìa, i l’hai crijà a Nosgnor, e chiel a l’ha rëspondume; dal përfond dël mond dij mòrt i l’hai ciamà, e ti, Nosgnor, it l’has ëscotà mia vos. ³It l’avìe campame ant le përfondità dël mar, angolfà ant j’eve dl’abiss, e j’ondà am saravo an mes. Tute toe onde e toe corent a son passame dzora. ⁴E mi i disìa: Nosgnor! It l’has separame da toa presensa. Se mach i podèissa ancora vëdde tò Templi sant! ⁵J’eve a l’han ansërciame fin-a a la gola; l’abim a l’ha anvërtojame. La lësca dël mar a l’é antërtojasse a mia testa. ⁶I son përfondà a le rèis ëd le montagne, ant un pais andova le pòrte¹³ dël pais ëd la mòrt a son sarasse darera ‘d mi. Ma da la tampa¹⁴ ti ‘t l’has fàit torna montè mia vita, Nosgnor mè Dé. ⁷Cand ch’an mi mia ànima a mancava, mi i son avisamne ‘d Nosgnor e mia preghiera a l’é rivà fin-a a ti an tò Templi sant. ⁸Coj ch’a servo ëd divinità falëtte¹⁵, ch’a chito d’adoreje¹⁶! ⁹Mi, con acsant ëd làuda, i të smonrai un sacrifissi. Ël vot ch’i l’hai fàit, i lo compirai. A l’é ‘l Signor ch’am salva¹⁷!”.

¹⁰Peui Nosgnor a l’ha comandaje¹⁸ al pèss ch’a gumitèissa Giòna an sla riva.

3

Conversion ëd Ninive e përdon divin

¹Costa a l’é la paròla ‘d Nosgnor ch’a l’é stàita adressà a Giòna. A l’era la sconda vira che Nosgnor a-j parlava. ²“Àuss-te e và a Ninive, la sità granda e nónsje lòn ch’it dirai”. ³Anlora Giòna a l’é aussasse e a l’é andàit a Ninive conform a la paròla ‘d Nosgnor. Ninive a l’era na sità gròssa dë ‘dnans a Nosgnor Dé, a tre giornà ‘d marcia¹⁹. ⁴Giòna a l’é ancaminasse a travërsé la sità për na giornà ‘d camin e a predicava: “Ancora quaranta di e Ninive a sarà dësblà”.

⁵Ij sitadin ëd Ninive a l’han chërduje a Nosgnor e tuti, sgnor e pòver²⁰, a l’han proclamà ‘n digiun, a son vëstisse ‘d tërliss ëd sach an segn ëd pentiment²¹. ⁶Rivà la neuva fin-a al rè ‘d Ninive, chiel a l’é aussasse da sò tròno, a l’é gavasse ‘l mantel real, a l’é coatasse ‘d sach e a l’é setasse ‘nt la sënner.

⁷Peui a l’é stàit proclamà a Ninive sto decret-sì, për comand dël rè e dij sò ufissiaj: “Òm e bestie, grand e cit, che a tasto nen, cha vado pa an pastura, ch’a bèivo d’eva. ⁸Òm e bestie ch’as coato ‘d sach an segn ëd pentiment e ch’as anvòca Dé con tute le fòrse; mincadun ch’as converta da soa cativa stra e da la violensa ch’a fà con soe man²². ⁹Chi sà che Nosgnor a cangia nen lòn ch’a l’é proponusse ‘d fé, che an compassion-a, e ch’a fasa chité ‘l feu ‘d soa flin-a parèj che nojàutri i meuiroma pa?”.

¹⁰Nosgnor a l’ha vëddù soe euvre ‘d lor, visadì, ch’ a l’ero convërtisse da sò comportament gram, e Nosgnor a l’ha arnunsià a feje ‘l mal ch’a l’avìa mnassà e a l’ha acordaje soa grassia²³.

4

Dëspiasì dël profeta e rispòsta divin-a

¹Tut sòn Giòna a l’ha pijalo pitòst mal²⁴ e a l’é anrabiasse.

²A l’ha pregà Nosgnor parèj: “Miraco er-lo bin sòn ch’i disìa cand ch’i j’era an mè país? Për sòn i j’era pressame a scapé a Tarsis. I savìa che Ti ‘t ses un Dé ‘d misericòrdia e d’andulgensa, tolerant, d’amor grand e ch’it sente pen-a pr’ ël mal ch’it l’has mnassà²⁵. ³Donch, adess, Nosgnor, gavme la vita, përchè për mi a l’é mej ëd meuire che ‘d vive.

⁴Ma Nosgnor a l’ha rësponduje: “A të smija giust d’anrabiete parèj?”. ⁵Giòna, anlora, a l’é surtì da la sità e a l’ha fàit sosta a levant. Ambelessì a l’é fasse n’abrì ‘d bronde e a l”é butasse a l’ombra a speté ‘d vëdde lòn ch’a sarìa ancapitaje a la sità.

⁶Anlora Nosgnor Dé a l’ha fàit chërse na pianta ‘d rìcin dëdzora “d Giòna për feje ombra an sla testa e calmeje ‘l malumor²⁶. Giòna a l’ha sentù na gòj granda për col rìcin.

⁷Ma ‘l di ch’a l’é vnùje, a l’alvesse ‘d primalba Dé a l’ha mandà na bòja a mangé ‘l rìcin e costì a l’é dëssëccasse. ⁸Cand che ‘l sol a l’é alvasse, Dé a l’ha fàit siflé na bisa da levant, sofoganta. Ël sol a l’ha colpì la testa ‘d Giòna, ch’a l’é sentusse manché e a l’ha ciamà ‘d meuire, an disant: “Mej për mi ‘d meuire che vive”. ⁹Nosgnor a l’ha dit a Giòna: “Smijatlo giust d’esse ‘ndignà parèj për na pianta ‘d rìcin?”. Chiel a l’ha rësponduje: “Eh, a l’é giust; i në son andignà a la mira ‘d vorèj meuire!”.

¹⁰Ma Nosgnor a l’ha rëspondù’ “Ti ‘t daghe afann për cola pianta ‘d rìcin ch’a l’é bin costate nì travaj nì fatiga, che ant na neuit a l’é chërsùa e ant na neuit a l’é mòrta, ¹¹e mi dovrìa pa compassioné Ninive, cola sità granda, andova ch’a-i son pì ‘d sentevintmila përson-e ch’a san nen dësserne ‘l bin dal mal²⁷, an mes na caterva ‘d bestie?”.

Nòte

1Cfr. 2 Rè 14:25.

2O: “përversità”, “malìssia”.

3N’amprèisa ch’a l’é pa possibil: “ S’i dovèissa volé via an su j’ale ‘d primalba e pijé residensa dl’àutra part dël mar, fin-a là ti ‘t ëm farìe companìa e toa man drita am ciaprìa” (Salm 139:9-10). Giòna a rend testimoniansa che Nosgnor a l’é ‘l Creator e ’l Signor dël mar (Cfr. Génesi 1:10,23; Surtìa 14:21; March 4:41).

4Coma ‘n métod ëd divinassion e për conòsse ‘l vorèj ‘d Nosgnor, tiré a sòrt a l’era nen antërdì ant l’antich Israel, përchè chiel a l’é sovran fin-a an “sl’asar” dël tiré a sòrt (Nùmer 26:55; Giosuè 18:6-10; Neemìa 16:33; At 1:24-26).

5Coma ‘n métod ëd divinassion e për conòsse ‘l vorèj ‘d Nosgnor, tiré a sòrt a l’era nen antërdì ant l’antich Israel, përchè chiel a l’é sovran fin-a an “sl’asar” dël tiré a sòrt (Nùmer 26:55; Giosuè 18:6-10; Neemìa 16:33; At 1:24-26).

6Giòna as identìfica an dij tèrmin étnich (Génesi 40:15; Surtìa 1:19; 3:18; 10:3).

7O: “A l’é dël Nosgnor ch’i-j l’hai timor”. Sò Dé, ël Signor, contut, a l’é pa na divinità dla soa përson-a, famija o nassion, ma ‘l Dé ùnich ëd l’Univers, Creator dël cel, dël mar, ëd la tèra.

8Cfr. Génesi 24:3-7; 2 Crònache 36:23; Esdra 1,2; Neemìa 1:4,5,24.

9O: “përchè Ti, Nosgnor, it fase conform a tò vorèj”.

10O: “ëd promësse”.

11Gesù as arfà al lìber ëd Giòna për nunsié la vrità a rësguard ëd sò mëssage e mission. (Maté 12:38-41; 16:4; Luca 11:29:32). Gesù a parla dël “segn dël profeta Giòna” pa mach për arfesse al temp che Giòna a l’era stàit ant la pansa dël pèss (Maté 12:39-40) ma ‘dcò a l’efet ëd la predicassion ëd Giòna. Sensa ‘l benefissi d’un segn miracolos, ij Ninivita a l’avìo arconossù che ‘l message ‘d Giòna a l’avìa n’autorità divin-a e për lòn a l’han rëspondùje con la penitensa.

12A l’é ‘n salm d’arconossensa, na testimoniansa tocanta dël cheur ëd la fede israelita e del cheur dël profeta. Chiel a l’avrìa avù ancora tant d’amprende. Soa vision ëd la misericòrdia ‘d Nosgnor a l’era ancora strèita.

13O: “…che le bare a l’ero stàite tirà dzora ‘d mi për sèmper”. Giòna a stà a le pòrte dla mòrt, cfr. Salm 9:13: “Nosgnor! Àbie pietà ‘d mi, varda coma che ij mè nemis am dan ëd torment. Ciapme al vòl prima ch’i tombo ant la gola dla mòrt”.

14Ambelessì “fossal o tampa” a l’é dovrà për descrive ‘l regn ëd la mòrt (Giòb 33:22,24; Salm 49:9; Isaia 51:14). La situassion a parëss sensa speransa, ma ‘l profeta pentì a l’é salvà dal regn ëd la mòrt e ristabilì ant la comunion con Nosgnor.

15Giòna a arcòrda ij marinar ch’a l’avìo pregà i sò fauss dé ma sensa efet.

16O: “a chito soa speransa ‘d grassia”.

17O “Da Nosgnor a ven la salvëssa”.

18 La creassion a rëspond con ubidiensa ai comand sovran dël Creator (cfr. Gènesi 1:4,15,17). Col pèss, ch’a l’avrìa podù esse në strument ëd mòrt ant le man ëd Dé, për grassia a ven a esse në strument ëd liberassion.

19O: “Ninive a l’era na sità inmensa, tant ch’a-i vorìa tre di për travërsela tuta”.

20O: “dal pì grand ëd lor al pì cit”.

213:4-5 cfr. Maté 12:41; Luca 11:32.

22 L’amonission dël rè a s’arfà al pì gran dij pecà ‘d Ninive. Violensa fisica e ‘ngiustissia social a l’ero le particolarità pì amportante dl’amper d’Assiria (cfr. Neemìa 3:1).

23O: “a l’ha arnunsià ‘d fejlo”. L’amonission profética (v. 4) a contnìa na condission, visadì, ch’e l’esecussion ëd la condan-a dla sità a l’era davzin-a – s’a fusso pa arpentìsse a sarìo stàit dësblà. Cand ch’a l’han falo, Nosgnor a l’ha “cambià d’idèja”, a l’ha pa pì vorsù felo. Che Nosgnor “a cambia d’idèja” a l’é ‘n fàit ch’a l’é dël tut conform a soa sovranità e inmutabilità, dàit che chiel a stabilìss tant ij mojen che ij fin ëd sò vorèj sovran (Geremìa 18:7-10).

24O: “a l’ha pijà un gròss dëspiasì”. La tëmma pì granda ‘d Giòna a l’é che ‘l Signor a përdonèissa al nemis che Israel a l’avìa da pì an ghignon.

25Nosgnor a mostra soa misericòrdia anvers Israel, malgré ij sò pecà (Surtìa 34:6; Nùmer 14:18; Neemìa 9:17; Salm 103:8; Gioel 2:13). Avrìa-lo falo, Nosgnor, ëdcò anvers ij pagan? La cesa cristian-a antica an tra j’ebreo a l’era dcò pitòst genà che ij pagan a rivèisso dcò lor al pentiment e a la Fej an Crist, ma a l’avrìo amprendulo (At 11:18; 15:14; 28:28).

26O: “liberelo da sò mal”.

27O: “la man drita e la snistra”.